Τον είδαμε να φιγουράρει παντού. Παππούς με κατάλευκη γενειάδα, ντυμένος στα κόκκινα, κοντόχοντρος και πάντα χαμογελαστός, με ένα σακκί γεμάτο δώρα για όλους. Έρχεται, λέει, με το έλκηθρο από τον παγωμένο βορρά, κατεβαίνει από την καμινάδα και αφήνει τα δώρα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Είναι ο «Αι-Βασίλης» ή, όπως προβάλλεται παγκοσμίως, ο Santa Claus.
Ο πολύς κόσμος λοιπόν συγχέει τον «Αι-Βασίλη» των παραμυθιών και της εμπορευματοποίησης με τον άγιο Βασίλειο· δεν έχουν όμως καμία σχέση!
Ο Μέγας Βασίλειος, που εορτάζουμε 1η Ιανουαρίου και θα τον τιμούμε πάλι στη μεγάλη εορτή των Τριών Ιεραρχών (30 Ιανουαρίου), είναι ένας σπάνιος θεοφόρος άνθρωπος, εξαιρετικά μορφωμένος, ηρωικός στο φρόνημα και γεμάτος αγάπη για όλους τους συνανθρώπους του.
ΒΙΟΣ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Εξαιρετική μόρφωση
Ο Μέγας Βασίλειος γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια του Πόντου το 330 μ.Χ. από την Εμμέλεια, που ήταν κόρη μάρτυρα, και τον Βασίλειο, ονομαστό δικηγόρο και διδάσκαλο της ρητορικής. Η μητέρα του, που έλαμπε από καλοσύνη και πίστη, έσπειρε στην αγνή παιδική του ψυχή με τη στοργή και το παράδειγμά της τα πιο ακριβά σπέρματα της σοφίας: την αγάπη για τον Θεό και τους ανθρώπους. Κι ο πατέρας του του έμαθε τα πρώτα γράμματα.
Όταν μεγάλωσε ο Βασίλειος, άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα κοντά στους πιο καλούς δασκάλους της Καισάρειας. Δεν περιορίστηκε όμως σε αυτά. Ο πόθος του να μορφωθεί καλύτερα, τον οδήγησε από τα βάθη της Καππαδοκίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου υπήρχαν φημισμένοι ρήτορες και φιλόσοφοι· και τέλος στην Αθήνα, το μεγάλο κέντρο των ανώτερων σπουδών της εποχής του. Η επιμέλεια και η ευφυία του κινούν όπου κι αν πάει, το θαυμασμό. Σπουδάζει ρητορική, γραμματική, φιλοσοφία, αστρονομία, γεωμετρία, ιατρική. Καταρτίζεται σε όλες αυτές τις επιστήμες καλύτερα από αυτούς που ειδικεύονται μόνο σε μία, γράφει ο φίλος και συμφοιτητής του άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Πόσο μεγάλη ήταν η επιστημονική μόρφωση που απέκτησε ο Μέγας Βασίλειος, φαίνεται καθαρά από τα συγγράμματα που μας άφησε. Αιώνες τώρα κυκλοφορούν σε πολλές γλώσσες και αναρίθμητοι διανοούμενοι έχουν ασχοληθεί για να παρουσιάσουν τους θησαυρούς της σοφίας που περιέχουν.
Τη μεγάλη του όμως σοφία ο Μέγας Βασίλειος δεν την απέκτησε μόνο στις περίφημες σχολές. Αγαπούσε ιδιαίτερα τα αρχαία ελληνικά γράμματα και τις επιστήμες, αλλά εκείνο που σε όλη του τη ζωή δεν παραμέλησε ποτέ ήταν η μελέτη της Αγίας Γραφής, η γνώση και η τήρηση του θελήματος του Θεού.
Ό,τι έμαθε μελετώντας τα βιβλία, το πολλαπλασίασε με τα ταξίδια του και την προσεκτική μελέτη της ζωής και της ψυχής των ανθρώπων. Επισκέφθηκε την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη, τη Συρία, τη Μεσοποταμία για να γνωρίσει από κοντά και να συζητήσει με τους μεγάλους ασκητές της εποχής του, να μάθει από την πνευματική πείρα αγίων ανθρώπων. Τέλος, αποσύρθηκε σ’ ένα ερημικό μέρος του Πόντου στον Ίρι ποταμό και επί 5 χρόνια συνέχισε να μελετά, να συστηματοποιεί τα όσα έμαθε, να προσεύχεται και έτσι να εμβαθύνει στις μεγάλες αλήθειες της πίστεως. Απέκτησε έτσι μόρφωση σπάνια και κατά Θεόν σοφία.
Ηρωικό φρόνημα
Όταν τελείωσε τις σπουδές του στην Αθήνα, επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου άρχισε ν’ ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου. Η ικανότητα και η κατάρτισή του τον επέβαλαν αμέσως στην κοινή γνώμη. Μπροστά του ανοίχθηκε μια ζωή γεμάτη ανέσεις, πλούτη, δόξα. Κι όμως τα παραμέρισε όλα αυτά και αποφάσισε να δοθεί ολοκληρωτικά στον Θεό και τον λαό. Μοίρασε όλη του την περιουσία στους φτωχούς και μοιράστηκε μαζί τους τη φτώχεια. Το καλομαθημένο αρχοντόπουλο, που έως τότε τίποτα δεν στερήθηκε, πλέον, όπως γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, «ζούσε φτωχά μ’ ένα ρούχο και ένα πανωφόρι παλιό, τρώγοντας ψωμί και αλάτι».
Το καλοκαίρι του 364 μ.Χ. χειροτονείται πρεσβύτερος και σε ηλικία 40 ετών εκλέγεται Επίσκοπος Καισαρείας. Τώρα είχε να αντιμετωπίσει την επικίνδυνη αίρεση του Αρειανισμού και του αρειανού αυτοκράτορα Ουάλη υπερασπιζόμενος ο,τι είχε θεμελιώσει η Α ́ Οικουμενική Σύνοδος. Το γενναίο του φρόνημα αποκαλύπτει με έκδηλο τρόπο ο γνωστός διάλογος του Μ. Βασιλείου με τον ύπαρχο Μόδεστο, απεσταλμένο του αιρετικού αυτοκράτορα.
Όταν ο Μόδεστος τον απείλησε με δήμευση της περιουσίας του, εξορία, βασανιστήρια και θάνατο, ο Άγιος απάντησε: «Περιουσία δεν έχω εκτός από αυτά τα τρίχινα και φτωχά ενδύματα. Την εξορία δεν τη φοβάμαι, γιατί θα έχω πατρίδα μου κάθε τόπο στον οποίο θα με ρίξουν. Τα βασανιστήρια δεν θα με λυγίσουν, γιατί το σώμα μου είναι ήδη ασθενικό και δεν θα αντέξει για πολύ. Και ο θάνατος μάλλον θα είναι για μένα ευεργεσία, γιατί θα με φέρει γρηγορότερα κοντά στο Θεό». Ο Ουάλης θαύμασε τον ήρωα και άγιο επίσκοπο και δεν τόλμησε να προχωρήσει.
Έμπρακτη αγάπη προς όλους
Ο Βασίλειος, εκτός από τον διαμοιρασμό της περιουσίας του, ανέπτυξε επίσης, παρά την ασθενική του φύση, καταπληκτική φιλανθρωπική δραστηριότητα. Θα αναφέρουμε μόνο δύο χαρακτηριστικά γεγονότα.
(Α) Το 368 φοβερή πείνα έπεσε στην περιοχή της Καισάρειας. Οι άνθρωποι άρχισαν να λιώνουν από τη στέρηση και νόμιζες ότι η πόλη γέμισε από κινούμενους σκελετούς, ενώ οι πλούσιοι αμπάρωσαν τις αποθήκες τους και διάφοροι έμποροι που είχαν τρόφιμα τα πουλούσαν σε εξωφρενικές τιμές για να πλουτίσουν.
Στην κρίσιμη αυτή ώρα ο Βασίλειος ξεκινά μία εκστρατεία αγάπης: Οργανώνει συσσίτια, επιστρατεύει ανθρώπους ευσεβείς για να βοηθήσουν, ο ίδιος τρέχει, μαζεύει όσους πιο πολύ χτύπησε η πείνα, κάποτε και αυτούς που μόλις αναπνέουν, βοηθά στην ετοιμασία και τη διανομή. Με τα κηρύγματά του σφυροκοπά αμείλικτα την πλεονεξία και την ασπλαχνία. Κηρύττει την ελεημοσύνη όχι μόνο στους πλουσίους αλλά και σε όσους προφασίζονται ότι δεν έχουν πολλά να προσφέρουν. Όλοι ξέρουν ότι αυτός που τα λέει αυτά, πρώτος τα έχει εφαρμόσει, γι’ αυτό δεν μπορούν να φέρουν αντίσταση. Οι καρδιές ξεκλειδώνονται, οι αποθήκες ανοίγουν, κι ο λαός ανακουφίζεται.
(Β) Ωστόσο, υπάρχει κι ένα δεύτερο μεγάλο γεγονός που οφείλουμε να αναφέρουμε. Εδώ πιά δεν πρόκειται για μια εκδήλωση αγάπης σε δύσκολη στιγμή. Πρόκειται για ένα έργο μεγαλεπήβολο, που απαίτησε σχέδια, συζητήσεις, επαφές με επισήμους, μόχθους και αγώνες πολλούς: τη Βασιλειάδα. Έξω από την Καισάρεια υψώθηκε μια πρωτότυπη πόλη που περιλάμβανε νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, ξενώνες, σχολεία, εργαστήρια, ιδιαίτερα οικήματα για το προσωπικό που απασχολούνταν εκεί, ακόμα και εργοστάσια για τις ανάγκες του ιδρύματος.
...Στα 49 του χρόνια ο Βασίλειος λύγισε από την υπερκόπωση. Η είδηση της αρρώστιας του βύθισε την Καισάρεια στη θλίψη: «Ολόκληρη η πόλη έτρεξε γύρω του και όλοι προσπαθούσαν να συγκρατήσουν την ψυχή του να μη φύγει από το σκελετωμένο σώμα του, λες και ήταν δυνατόν να κρατηθεί με τη βία. Και καθένας ήταν έτοιμος, αν ήταν δυνατόν, να κόψει από τη ζωή τη δική του και να προσθέσει σ’ εκείνον ζωή», αναφέρει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Την 1η Ιανουαρίου του 379 η μεγάλη αυτή καρδιά, που έδωσε τόσο αίμα αγάπης στην Καισάρεια και σ’ όλο τον κόσμο, έπαψε να χτυπά, ενώ το στόμα πρόφερε αυτά τα λόγια: «Πάτερ, εις χείράς σου παραθήσομαι το πνεύμά μου». Πλήθη λαού συνόδευσαν την κηδεία του. Άλλοι προσπαθούσαν ν’ αγγίξουν το φέρετρό του, άλλοι να φθάσουν λίγο πιο κοντά στη σκιά του ή να ακουμπήσουν αυτούς που το μετέφεραν. Κι ήταν όχι μόνο χριστιανοί, αλλά ακόμα και Ιουδαίοι και ειδωλολάτρες, γιατί προς όλους υπήρξε ευεργέτης. Κι όλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ευτυχείς, που γνώρισαν έναν τέτοιο Άγιο.
